پيش از اين مقاله مختصري در مورد کبد چرب نگاشتهايم. در اين مقاله قصد داريم به طور عميقتر به 7 سوال رايج در مورد کبد چرب پاسخ بدهيم.
کبد چرب عبارت است از تجمع تریگلیسریدها و سایر انواع چربیها در سلولهای کبدی.
کبد بزرگترین عضو بدن است که در سوخت و ساز مواد مختلف و سمزدایی نقش اصلی را در بدن ایفا میکند. امروزه با گسترش واکسیناسیون و بهبود وضعیت بهداشت و نیز تولید داروهای جدید، شیوع هپاتیتهای ویروسی کاهش قابل توجهی یافته است. اما بر عکس اين اتفاق، با توجه به میزان بالای بیتحرکی و چاقی و عادتهای بد غذایی، با افزایش ابتلا کبد چرب مواجه هستیم.
در جوامع پیشرفته، کبد چرب به عنوان شایعترین علت سیروز کبدي (مرحلهی انتهایی نارسایی کبد) و یکی از علل سرطان کبد شناخته میشود. اهميت اين بيماري به خاطر تخريب سلولهاي كبدي است و در صورت عدم تشخيص زودرس و درمان مناسب، ميتواند منجر به بيماري پيشرفته و غيرقابل برگشت "سيروز كبدي" شود.
شیوع کبد چرب در مناطق مختلف جهان از 6 درصد تا 35 درصد ذکر شده است ولی به طور میانگین شیوع آن 20 درصد در نظر گرفته میشود.
اکثر افراد مبتلا به کبد چرب در دهه چهار یا پنج زندگی خود دچار این بیماری میشوند، گرچه که کبد چرب در هر سنی حتی در اطفال نیز ممکن است دیده شود.
کبد چرب در یک دستهبندی کلی به دو نوع الکلی (که ناشی از مصرف بیرویهی الکل است) و غیر الکلی تقسیم میشود. خوشبختانه به علت مصرف پايين نوشيدنيهاي الکلي در اين کشور، شيوع کبد چرب الکلي بسيار کمتر از نوع ديگر است. بنابر همين دليل، این نوشتار عمدتا مرتبط با کبد چرب غیر الکلی میشود. بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD: Nonalcoholic Fatty Liver Disease) خود به دونوع زیر تقسیم میشود:
کبد چرب غیرالکلی (NAFL: Nonalcoholic Fatty Liver)
استئاتو هپاتیک غیرالکلی (NASH: Nonalcoholic Steatohepatic)
در این موارد بیمار سابقهای از مصرف بیش از حد الکل ندارد.
علل متفاوتی باعث ابتلای یک فرد به کبد چرب غیر الکلی وجود دارد. در این بین آنچه در جوامع امروزی به خصوص در کشورهای توسعهیافته یا در حال توسعه همچون کشور ما حایز اهمیت است، دلايلي چون چاقی، مقاومت به انسولین، دیابت نوع 2 و هایپرتریگلیسریدمی (بالا بودن چربیهای خون) ميباشد. مجموع این علل به عنوان سندرم متابولیک شناخته میشود. اين موارد خود به دنبال بیتحرکی و عادات بد غذایی ایجاد میشوند و اغلب بیماران کبد چرب به یک یا چند مورد از نشانههای این سندروم مبتلا هستند. به عبارت دیگر بیماری کبد چرب تظاهر کبدی سندروم متابولیک است.
علاوه بر این، علل دیگری مانند مصرف برخی داروها (مثل: آمیودارون، تاموکسیفن، متوترکسات)، برخی بیماریهای متابولیک (گالاکتوزمی، هموسیستينوری) و شرایط تغذیهای (مثل سوء تغذیه شدید) نیز میتوانند باعث کبد چرب شوند.
مهمترین علامت کبد چرب بیعلامتی است. اکثر مبتلایان به کبد چرب فاقد علامت هستند. با اين حال اگر از مبتلايان قطعي اين بيماري سوال شود، برخي از آنها خستگی، کسالت، ناراحتی و درد مبهم در قسمت فوقانی شکم را گزارش میکنند.
کبد چرب در چهره و صورت فرد علامتي را ايجاد نميکند و به طور کل از ظاهر فرد بيمار نميتوان متوجه چرب بودن کبد او شد. هيچ راهي وجود ندارد که بتوانيد کبد چرب را در خانه و توسط خودتان يا ديگران تشخيص بدهيد. در صورتي که سبک زندگي شما، مستعد ابتلا به اين بيماري است، حتما به پزشک مراجعه کرده و درخواست آزمايشات مربوط به اين بيماري را بدهيد. در ادامه به روشهاي مورد استفاده پزشکان جهت تشخيص کبد چرب ميپردازيم.
وضعيت گفته شده در مورد علائم کبد چرب در زنان و مردان تفاوت ندارد مگر آن که کبد چرب در افراد همراه با بیماریهای دیگری (مانند سندروم تخمدان پلی کیستیک که در همراهی با سندروم متابولیک و کبد چرب است) باشد.
اغلب بیماران طی آزمایشات دورهای سلامت یا سونوگرافی شکم که به علل دیگر انجام میدهند، به صورت تصادفی متوجه کبد چرب میشوند. بنابراین چنانچه شما فکر میکنید مبتلا به کبد چرب هستید، بهترین راه مراجعه به پزشک و انجام آزمایشات چکاپ هر شش ماه یکبار ميباشد. در صورتی که مبتلا به بیماری خاصي هستيد، نیاز هست که فاصله بين آزمايشات، کوتاهتر بشود.
شما در آزمایشات دورهای ممکن است افزایش خفیف تا متوسط (2 تا 5 برابر بیشتر از حد طبیعی) آنزیمهای کبدی (ALT/AST/ALKPh) و چربیهای خون (تریگلیسرید، کلسترول) را داشته باشید. گرچه در مواردی از کبد چرب ممکن است این آزمایشات در محدوده نرمال باشند.
استاندارد طلایی جهت تشخیص قطعی کبد چرب نمونه برداری از کبد میباشد ولی پزشکان در مراحل اولیه به علت تهاجمی بودنِ این روش از آن استفاده نمیکنند. پزشکان در ابتدا با شرح حال، آزمایشات، تصویربرداری، و رد سایر علل به تشخیص میرسند و روش نمونه برداري فقط در موارد بسیار نادری جهت تشخیص کبد چرب به کار میرود.
گریدبندی کبد چرب در واقع یک معیار رادیولوژیک برای تعیین شدت بیماری است که توسط رادیولوژیست تعیین میشود. به این صورت که میزان درگیری کبد و تجمع چربیها در سلولهای کبدی به سه درجه تقسیم میشود. گرید یک خفیفترین و گرید سه شدیدترین درجهی بیماری در نظر گرفته میشود.
در مطالعات متعدد انسانی و حیوانی تاثیر گیاهان دارویی و درمانهای طبیعی بر کبد چرب بررسی شده است. در این بین تاثیر مثبت برخی گیاهان مانند عناب، کنگر فرنگی (Cynara scolymus L.)، کاسنی ( Cichorium intybus L.)، چای سبز، سیر و شیر تیغک (Sonchus asper) بر بهبودی کبد چرب نشان داده شده است.
در درمان گياهي کبد چرب يک نکته را باید در نظر گرفت که هنوز مطالعات کافی برای تایید این داروها و گرفتن گواهینامههای بینالمللی وجود ندارد. مصرف این مواد به علت احتمال عوارض جانبی حتما باید تحت نظر پزشکِ متخصص طب سنتی صورت گیرد.
اصل درمان کبد چرب بر پایه اصلاح سبک زندگی (که شامل دو محور اصلی تغذیه مناسب و ورزش است) میباشد. درمانهای دارویی نقش اندکی در درمان این بیماران ایفا میکنند.
هدف اصلی از اصلاح سبک زندگی در افرادی که اضافه وزن دارند، کاهش وزن 7 تا 10 درصدی است.
قبل از وعدههای غذایی ناهار و شام یک بشقاب سبزی و سالاد (بدون افزودن سس) مصرف گردد.
نظم وعدهها و میان وعدهها رعایت شود تا از گرسنگی طولانی مدت و پرخوری در یک وعده جلوگیری گردد.
از مصرف غذا حین تماشا کردن تلویزیون و یا در حین مطالعه خودداری شود. چرا که به دلیل عدم تمرکز بر روی غذا خوردن ممکن است غذا بیش از حد مصرف گردد.
برای جلوگیری از پرخوری، خوردن آهسته غذا همراه خوب جویدن آن توصیه میگردد.
از مصرف نوشیدنیهای صنعتی، ژله، بستنی، شربت، میوه و آب میوه شیرین، مربا و شیرینیجات پرهیز گردد.
مصرف میگو، چربی گوشتها، پوست مرغ، پوست ماهی، انواع سسهای سفید و کره و خامه پرهیز گردد.
لبنیات مصرفی از بین انواع کمچرب انتخاب گردد.
گروه سبزیجات از قبیل خیار، گوجهفرنگی، کلم، کاهو، هویج آزاد است و تا حد امکان باید مصرف این مواد غذایی افزایش یابد.
مصرف مغزها مانند پسته، گردو و بادام باید در برنامه روزانه فرد بخصوص در میان وعدهها باشد.
از مصرف فستفود و سیبزمینی سرخ کرده باید پرهیز گردد.
مصرف 5 تا 10 فنجان چای (بدون مصرف همزمان قند، خرما، بیسکویت و شیرینی) و مصرف 3 فنجان یا بیشتر قهوه تصفيه شده، کمک کننده است.
مصرف ۸ تا 10 لیوان آب در روز فراموش نشود.
مصرف نصف میوه آووکادو در روز و مصرف کمتر از 20 گرم روغن زیتون در روز کمک کننده خواهد بود.
مصرف نمک به کمتر از 1500 میلی گرم (معادل نصف قاشق چایخوری) در روز تقلیل یابد.
از مصرف غذاهای کنسروی یا یخزده پرهیز شود.
همراه غذا از آبلیموی تازه، سرکه یا روغن زیتون استفاده شود.
غذاهای حاوی آنتی اکسیدانهای کاروتنوئید و بتاکاروتن نظیر چغندر و هویج به پاکسازی کبد از رادیکالهای آزاد کمک میکنند. بهتر است هویج در رژیم غذایی این بیماران قرار گیرد. غذاهای حاوی ویتامین ث (گوجهفرنگی، توتفرنگی، بروکلی، فلفل و مرکبات) و ویتامین اي (E) (سبوس گندم، بادام، آووکادو، گردو، غلات غنی شده، تخمه آفتابگردان، کره بادام زمینی و سبزیجات روغنی) هم به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده و در رژیم غذایی این افراد توصیه میگردند.
حبوبات به دلیل داشتن پروتئین، آهن و فیبر جایگزین خوبی برای گوشت میباشند. برای جلوگیری از نفخ بهتر است حبوبات ۱۴ ساعت قبل مصرف در آب خیسانده شده و چند بار آب آنها تعویض گردد. اضافه کردن کمی آبلیمو در انتهای پخت حبوبات به افزایش جذب آهن، کمک میکند.
از خرید گوشت چرخ کرده از قصابی خودداری گردد.
در بین گوشتهای قرمز، گوشت گوساله چربی کمتری نسبت به گوشت گوسفندی دارد. هر چند مصرف گوشتهای قرمز در مبتلایان به کبد چرب بخصوص افرادی که کلسترول بد (LDL) بالایی دارند باید محدود شود.
مصرف چای سبز میتواند باعث کاهش جذب چربی شده و کمک کننده است.
مصرف سیر میتواند به کاهش وزن و کاهش چربی کبد کمک کند.
حتماً صبحانه مصرف شود. دریافت انرژی در وعده صبح افزایش یابد ولی در وعده عصر و شب کاهش یابد. در وعده صبحانه از یک کف دست نان سنگک، سفیده تخم مرغ آبپز، شیرکمچرب و يا نصف قوطی کبریت پنیر کمچرب به همراه گوجه و خیار و کره بادام زمینی استفاده شود.
مرغ و ماکیان آبپز یا کبابی، ماهی بخارپز یا کبابی، سبزیجات آبپز، جوجه کبابی، یک بشقاب کوچک پلو (بخصوص لوبیا پلو، عدس پلو، کلم پلو)، خورشت (بدون سیب زمینی و بادمجان سرخ کرده)، خوراک لوبیا چیتی و عدسی و آش همراه با ماست کمچرب غذاهای مناسبی برای وعدههای ناهار و شام میباشند. حداقل یک بار در هفته از ماهی استفاده گردد.
1 تا 9 میان وعده در روز توصیه ميگردد. در میان وعده یک لیوان شیر کمچرب یا میوههایی مثل هویج و خیار، مرکبات، کیوی، موز، سیب و توت به همراه قهوه یا چای مصرف شود.
مصرف الکل در بیماران معتاد به الکل باید به حد کمتر از 20 گرم در روز برای خانمها و کمتر از 30 گرم در روز برای آقایان کاهش یابد.
از مصرف غذاهای سرخ شده در روغن پرهیز شده و تا حد امکان غذاها به صورت آبپز یا بخارپز و کبابی مصرف شود.
از مصرف روغنها و چربیهای جامد پرهیز شود. جهت پخت و پز، روغنهای گیاهی مایع استفاده شوند.
روغنهای مخصوص سرخ کردن در کابینت و دور از نور نگه داری شوند تا از تولید مواد مضر جلوگیری گردد. بهترین روغن برای سرخ کردن، روغن زیتون و بعد روغن کانوال (کلزا) و کره گیاهی است. چون حین حرارت، آلدئید بسیار کمتری تولید میکنند. روغن ذرت و آفتابگردان برای سرخ کردن در دمای بالا توصیه نمیشوند. چون در تماس با اکسیژن هوا اکسیده شده و آلدئید زیادی تولید میکنند و احتمال بیماری قلبی عروقی و سرطانها را افزایش میدهند.
روغنها دوبار مصرف نگردند و غذا در دمای کمتری سرخ شود.
بعد از سرخ کردن بهتر است روغن اضافه با کاغذ خشککن از روی غذای سرخ شده جمعآوری گردد.
در ساخت روغن زیتون تصفیه شده (مخصوص سرخ کردن) از مواد یا روشهای شیمیایی استفاده شده است. روغن زیتون فوق بکر، نوع طبیعی روغن زیتون است که برای پخت و پز و نه سرخ کردن استفاده میشود چون آنتی اکسیدان موجود در آن برای جلوگیری از اکسیداسیون حرارتی کافی نیست.
ورزش یکی از پایههای اصلی درمان کبد چرب و سندرم متابولیک میباشد. مطالعات متعدد نشان داده است که اضافه کردن ورزش به رژیم غذایی باعث بهبود نتیجهی نهایی و افزایش حساسیت به انسولین از طریق افزایش توده عضلانی میشود.
مطالعات نشان دادهاند که ورزش، حتی در صورتی که باعث کاهش وزن نشود، در بهبودی کبد چرب موثر است. به طوری که در مطالعهای که در استرالیا انجام شده، نشان داده شد که تنها 4 هفته دوچرخه سواری، با این که تغییری در وزن افراد ایجاد نکرد، باعث بهبود سطح کلسترول کبدی شد.
مطالعهی دیگری در کالیفرنیا روی 800 فرد بزرگسال مبتلا به کبد چرب، نشان داده است که ورزش شدید با کاهش میزان آسیب بافت کبد همراه است.
هم ورزشهای هوازی (مثل دویدن، پیادهروی تند، دوچرخه سواری، شنا، ایروبیک، تردمیل و دوچرخه ثابت) و هم ورزشهای قدرتی (مانند وزنه برداری) در کاهش چربی کبدی مؤثرند.
برنامه ورزشی با شدت متوسط شامل 2 تا 3 جلسه 30 تا 60 دقیقهای و حداقل 150 دقیقه در هفته به بیماران کبد چرب توصیه میگردد. در افرادی با میزان آمادگی جسمانی کم میتوان جلسات 10 دقیقهای سه بار در روز را شروع کرد و بعد به تدریج به 20 دقیقه در روز به صورت ممتد افزایش داد. ورزش باید با 5 تا 10 دقیقه گرم کردن شروع و با 5 تا 10 دقیقه سرد کردن خاتمه یابد.
راه رفتن با ریتم 100 تا 110 قدم در دقیقه برای یک فرد با قد و وزن متعادل، تخمین تقریبی از شدت متوسط ورزش میباشد. این مورد معادل سرعت 5 در تردمیل در سطح صاف و بدون شیب است.
در مبتلایان به موارد حاد کبد چرب و افراد خیلی چاق ممکن است برای رسیدن به کاهش وزن قابل قبول نیاز به ورزش با شدت بالا باشد. برای تخمین شدت بالا میتوان از تست صحبت کمک گرفت. زمانی که حین ورزش احساس میکنید ضربان قلب و تنفس شما به صورت محسوس بالا رفته ولی همچنان میتوانید یک جمله کوتاه مانند "هوا امروز خوب است" را به صورت کامل و بدون وقفه بیان کنید، نشان دهندهی شدت متوسط ورزش است. اگر بین جمله مجبور به نفسگیری شوید نشان دهنده بالا بودن شدت ورزش است. در بیماران مبتلا به بیماری قلبی عروقی، بیماریهای کلیوی یا دیابت بهتر است مشاوره با متخصص طب ورزشی انجام شود.
هميشه سلامت و تندرست باشيد. پونهسا
آخرین بروزرسانی در 1398/04/21-02:07